Hôm nay Sài Gòn có rung chấn nhẹ, nhiều người cảm nhận được nhà rung lắc, đặc biệt là ở các tòa nhà cao tầng. Đây có thể là dư chấn từ một trận động đất lớn ở khu vực lân cận (như Philippines hoặc Indonesia), vì Việt Nam không nằm trên ranh giới mảng kiến tạo nên rất hiếm khi có động đất mạnh.
Vào ngày 28/03/2025, vào khoảng trưa và đầu giờ chiều, nhiều người dân tại TP. Hồ Chí Minh bất ngờ cảm nhận được rung lắc nhẹ trong vài giây, đặc biệt là ở các tòa nhà cao tầng. Trên mạng xã hội, nhiều người chia sẻ rằng họ cảm thấy ghế, bàn và cửa sổ rung nhẹ, thậm chí một số người còn bị chóng mặt thoáng qua. Theo nhận định ban đầu, đây có thể là dư chấn từ một trận động đất lớn xảy ra ở khu vực lân cận như Philippines hoặc Indonesia, nơi thường xuyên có động đất mạnh.
Hiện tại, các cơ quan chuyên môn đang thu thập dữ liệu để xác định chính xác nguồn gốc và cường độ của rung chấn này. TP. Hồ Chí Minh và miền Nam Việt Nam nằm xa ranh giới các mảng kiến tạo, nên rất hiếm khi xảy ra động đất mạnh. Tuy nhiên, những rung chấn nhẹ từ các trận động đất khu vực vẫn có thể ảnh hưởng đến các tòa nhà cao tầng trong thành phố. Người dân được khuyến cáo bình tĩnh, theo dõi thông tin chính thức và không hoang mang trước các tin đồn sai lệch.
Những quốc gia thường xuyên động đất
Những quốc gia thường xuyên xảy ra động đất chủ yếu nằm trên Vành đai lửa Thái Bình Dương – khu vực có nhiều hoạt động địa chất mạnh mẽ. Một số quốc gia chịu ảnh hưởng nhiều nhất bao gồm:
- Nhật Bản 🇯🇵 – Nằm trên giao điểm của 4 mảng kiến tạo, Nhật Bản hứng chịu hàng ngàn trận động đất mỗi năm, dù hầu hết là nhẹ.
- Indonesia 🇮🇩 – Có hàng trăm núi lửa đang hoạt động và thường xuyên xảy ra động đất mạnh.
- Chile 🇨🇱 – Nằm trên ranh giới của mảng Nam Mỹ và mảng Nazca, Chile có những trận động đất lớn nhất lịch sử.
- Philippines 🇵🇭 – Cũng thuộc Vành đai lửa, thường xuyên có động đất kèm theo sóng thần.
- Mexico 🇲🇽 – Khu vực miền trung và miền nam Mexico thường xuyên bị động đất mạnh.
- New Zealand 🇳🇿 – Nằm trên ranh giới của mảng Thái Bình Dương và mảng Úc, thường xuyên có động đất lớn.
- Thổ Nhĩ Kỳ 🇹🇷 – Nằm trên đứt gãy Bắc Anatolia, thường xuyên có động đất mạnh gây thiệt hại lớn.
- Iran 🇮🇷 – Nằm trên vùng va chạm giữa mảng Ấn Độ và mảng Á-Âu, có nhiều trận động đất lớn.
- Nepal 🇳🇵 – Gần dãy Himalaya, nơi mảng Ấn Độ và mảng Á-Âu va chạm, thường có động đất mạnh.
- Hoa Kỳ (California, Alaska) 🇺🇸 – Đặc biệt là bang California với đứt gãy San Andreas và Alaska với hoạt động địa chấn mạnh.
Mấy nước này có hạ tầng chống động đất rất tốt, nhưng vẫn có nguy cơ thiên tai lớn khi xảy ra động đất mạnh.
Nguyên nhân chính gây ra động đất
Nguyên nhân chính gây ra động đất là do sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo trong vỏ Trái Đất. Khi các mảng này di chuyển, chúng tạo ra áp lực rất lớn tại các ranh giới, và khi áp lực vượt ngưỡng chịu đựng, năng lượng bị giải phóng đột ngột gây ra động đất.
Các nguyên nhân chính gây động đất
- Sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo
- Trái Đất được cấu tạo bởi nhiều mảng kiến tạo (tectonic plates), nằm trên lớp manti nóng chảy. Khi chúng di chuyển, va chạm hoặc tách ra, áp lực tích tụ lâu ngày sẽ bị giải phóng dưới dạng động đất.
- Các ranh giới mảng quan trọng:
- Mảng hội tụ (va chạm nhau): Như Ấn Độ – Á Âu (Nepal, Himalaya)
- Mảng tách rời: Giữa hai mảng ở đáy đại dương
- Mảng trượt ngang: Như San Andreas ở California
- Hoạt động núi lửa
- Khi núi lửa phun trào, dung nham di chuyển có thể gây rung chấn mạnh, tạo ra động đất. Ví dụ: Indonesia, Nhật Bản.
- Sự sụp đổ của các tầng đất đá dưới lòng đất (đứt gãy)
- Khi đất đá bị nén quá mức, chúng có thể vỡ đột ngột, gây ra động đất.
- Hoạt động của con người (động đất nhân tạo)
- Khai thác mỏ sâu: Nổ mìn, đào hầm có thể gây sụt lún và chấn động.
- Đập thủy điện lớn: Áp lực nước tích tụ lâu ngày có thể gây nứt gãy. Ví dụ: Đập Tam Hiệp (Trung Quốc).
- Khoan và bơm chất lỏng sâu vào lòng đất: Như khai thác dầu khí hoặc bơm nước vào lòng đất để khai thác địa nhiệt.
Đa số các trận động đất lớn đều xuất phát từ sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo, nhưng các hoạt động của con người cũng có thể gây ra động đất ở một số khu vực.
Những sự kiện động đất lớn xảy ra trong quá khứ nhiều trăm năm trước
Động đất đã xảy ra hàng triệu năm nay, không chỉ trong vài trăm năm qua. Trong lịch sử, nhiều trận động đất kinh hoàng đã được ghi nhận, gây ra thiệt hại lớn về người và của. Một số trận động đất lớn trong quá khứ:
1. Động đất Antioch (năm 526, Thổ Nhĩ Kỳ – Syria)
- Cường độ: Khoảng 7.0 – 7.5
- Thương vong: Khoảng 250.000 – 300.000 người thiệt mạng.
- Gây cháy lớn thiêu rụi cả thành phố.
2. Động đất Đường Sơn (năm 1976, Trung Quốc)
- Cường độ: 7.5
- Thương vong: Khoảng 242.000 người chết.
- Một trong những trận động đất gây chết chóc nhất thế kỷ 20.
3. Động đất Lisbon (năm 1755, Bồ Đào Nha)
- Cường độ: 8.5 – 9.0
- Thương vong: 60.000 – 100.000 người.
- Kèm theo sóng thần cao 15m tàn phá bờ biển châu Âu và Bắc Phi.
4. Động đất San Francisco (năm 1906, Mỹ)
- Cường độ: 7.9
- Thương vong: 3.000 người chết.
- Thành phố bị phá hủy nặng nề do cháy lan rộng sau động đất.
5. Động đất Shaanxi (năm 1556, Trung Quốc)
- Cường độ: 8.0
- Thương vong: Khoảng 830.000 người chết – thảm họa động đất chết chóc nhất lịch sử.
Động đất đã xảy ra từ hàng triệu năm trước, và những trận động đất lớn trong quá khứ còn để lại dấu ấn trong lịch sử nhân loại. Các nhà khoa học sử dụng các ghi chép cổ và nghiên cứu địa chất để hiểu về chúng và dự đoán các trận động đất trong tương lai.
Những khu vực ít xảy ra động đất
Những khu vực ít động đất thường nằm xa ranh giới các mảng kiến tạo, nơi vỏ Trái Đất ổn định hơn. Dưới đây là một số nơi hiếm khi xảy ra động đất:
1. Châu Phi 🌍
- Phần lớn châu Phi nằm trên mảng kiến tạo châu Phi, là một trong những mảng ổn định nhất thế giới.
- Ngoại trừ khu vực Thung lũng tách giãn Đông Phi (Ethiopia, Kenya, Tanzania) có hoạt động địa chất nhẹ.
2. Ả Rập Xê Út & Trung Đông (trừ Thổ Nhĩ Kỳ, Iran) 🏜️
- Các nước như Qatar, UAE, Kuwait, Ả Rập Xê Út rất ít bị động đất.
- Lý do: Nằm sâu trong mảng kiến tạo Ả Rập, không gần ranh giới va chạm lớn.
3. Canada (vùng nội địa như Saskatchewan, Manitoba) 🍁
- Các tỉnh nội địa của Canada nằm xa các ranh giới mảng kiến tạo, ít khi xảy ra động đất mạnh.
- Ngoại lệ: Bờ Tây (British Columbia) gần mảng Thái Bình Dương có động đất.
4. Brazil & Phần lớn Nam Mỹ (ngoại trừ Chile, Peru) 🌴
- Brazil, Argentina, Paraguay, Uruguay hầu như không có động đất lớn vì nằm sâu trong mảng Nam Mỹ.
- Ngoại lệ: Dọc dãy Andes (Chile, Peru, Ecuador) có nhiều động đất do mảng Nazca va chạm mảng Nam Mỹ.
5. Châu Âu (Trung & Bắc Âu: Phần Lan, Thụy Điển, Ba Lan) 🇪🇺
- Các nước Bắc Âu như Phần Lan, Thụy Điển, Na Uy gần như không có động đất mạnh.
- Ba Lan, Đức, Pháp (nội địa) cũng rất ít bị ảnh hưởng.
- Ngoại lệ: Khu vực Ý, Hy Lạp, Thổ Nhĩ Kỳ có nhiều động đất do mảng châu Phi và Á-Âu va chạm.
6. Úc (trừ vùng Tây Úc có núi lửa cổ) 🦘
- Úc là một lục địa ổn định, hầu như không có động đất mạnh.
- Ngoại lệ: Một số vùng ở Tây Úc có thể có chấn động nhẹ.
Những khu vực nằm sâu trong các mảng kiến tạo lớn và xa ranh giới giữa các mảng như Trung Phi, Trung Đông, nội địa Canada, Brazil, Bắc Âu, và phần lớn nước Úc là nơi hiếm khi có động đất mạnh.